ข้าวไร่พลิ้วไหวลู่ไปมาตามสายลม พื้นที่สีเขียวกำมะหยี่ทั่วแนวหุบเขา แสดงถึงความเจริญงอกงาม ผลผลิตฤดูใหม่เริ่มผลิดอกออกผล
หลังจากที่ชาวลาหู่แซแล บ้านห้วยปลาหลด จ.ตาก เริ่มต้นปลูกข้าวกันไปเมื่อแรกเริ่มฤดูฝน แต่ปีนี้ฝนมาล่า ผลผลิตจึงล่าช้าตามไปด้วย ในไร่ข้าวที่ต้นข้าวกำลังเริ่มตั้งท้องออกรวง ยังมีพืชล้มลุกหลายอย่าง ฟัก แฟง แตง น้ำเต้า พริก มะเขือ ข้าวโพด ข้าวฟ่าง แอบซ่อนอยู่
ชาวบ้านปลูกพืชแบบผสมผสานกันไป ปลูกหลายอย่างได้กินหลายอย่าง อะไรออกก่อนก็เก็บกินเก็บขายก่อน ทำให้มีผลผลิตได้กินได้ขายกันตลอดทั้งปี
ด.ช.จะส่อ จิรายุส แก้วประภากุล และ แมะบา ด.ช.จิรัชชัย กมลนิธาน รวมทั้งลูกพี่ลูกน้องอีกหลายคนพากันไปไร่ เพราะวันนี้ต้องไปช่วยกันเก็บพืชพันธุ์ต่างๆ ในไร่ โดยเฉพาะแตงหลากหลายพันธุ์ คัดเลือกเฉพาะผลที่มีผิวสวยไร้รอยตำหนิ นำมาเซ่นไหว้และแลกเปลี่ยนกันในพิธีปีใหม่กินแตง
นอกจากแตง ยังต้องคัดสรรสิ่งดีๆ จากไร่กลับมาบ้าน เช่น รวงข้าว ขิง อ้อย ฟักทอง และใบยาสูบ เหล่านี้ถือเป็นสิ่งที่จะขาดไม่ได้เลย ประเพณีปีใหม่กินแตง คือประเพณีเฉลิมฉลองให้กับผลผลิตทุกๆ อย่างที่กำลังงอกงาม
จะส่อ กับเพื่อนๆ แบกกะทอขึ้นหลังแล้วเดินตัวปลิวไปไร่ ระยะทางที่ขึ้นเขาลงห้วยไม่ใช่อุปสรรคในการเดินของเด็กๆ เหนื่อยก็แวะพัก หิวก็เก็บผลไม้ข้างทาง ร้องเพลงกันไปสนุกสนาน
ภารกิจของเด็กๆ ในวันนี้คือตามหาแตงที่ดีที่สุดในไร่ จะส่อก้มๆ เงยๆ อยู่กลางไร่ข้าว สักพักก็ได้แตงสี่เหลี่ยมขนาดกำลังพอเหมาะ ผิวสวยเกลี้ยงเกลา เก็บใส่ไว้ในกะทอ มองไปที่แมะบาและเด็กคนอื่นๆ ต่างก็กำลังผลุบๆ โผล่ๆ ไปมาอยู่ในไร่ข้าว เผลอเดี๋ยวเดียว แตงลูกเล็ก แตงลูกใหญ่ หลายรูปทรง หลายสี หลายลาย ก็มาอยู่ในกะทอจนแบกกลับไปไม่ไหว ต้องให้พ่อแม่มาช่วยแบ่งไป
จะส่อบอกว่า “ต้องคัดเลือกแตงที่สวยที่สุด ดีที่สุด ไม่มีรอยหนอนหรือแมลงกัดกิน เวลาแบกกลับบ้านต้องระวังอย่าให้แตงช้ำ ที่สำคัญห้ามทำให้ขั้วแตงหลุดเด็ดขาด เพราะจะเอาไปไหว้ที่ห้องผีไม่ได้”
ก่อนที่แสงแห่งวันจะหมดลง เด็กๆ เดินเรียงแถวกลับบ้าน กะทอที่ว่างเปล่าตอนขามาตอนนี้หนักอึ้งไปด้วยผลผลิตแห่งความหวัง เช่น แตงผลใหญ่ๆ ฟักทองลูกยักษ์ น้ำเต้า ข้าวโพด
รุ่งขึ้น เด็กๆ และชาวบ้านตื่นแต่เช้าเพื่อล้างและคัดเลือกแตงอีกครั้ง สายๆ ทำพิธีไหว้ห้องผี จะส่อช่วยยายนำผลผลิตที่เก็บและคัดเลือกแล้วอย่างดีมาวางไว้ใกล้ห้องผี หลังจากนั้นแก่ลู้หรือปู่จารย์จะเป็นผู้นำพิธีสวดบอกกล่าวแก่ “กื่อซา” เทพเจ้าที่คอยปกปักรักษาเพื่อขอพรให้ได้ผลผลิตบริบูรณ์เมื่อฤดูเก็บเกี่ยวมาถึง มีอาหารเหลือกินเหลือใช้ ขายได้ราคา และขอสิ่งศักดิ์สิทธิ์คุ้มครองลูกหลานไม่ให้เจ็บป่วย ห้องผีไม่ได้มีอยู่ทุกบ้าน จะมีเฉพาะบางบ้านที่มีผู้เฒ่าผู้แก่อยู่เท่านั้น
หลังจากพิธีแล้วจะส่อและแมะบาพากันไปตระเวนแจกแตง โดยเริ่มจากบ้านของแก่ลู้หรือปู่จารย์ ซึ่งเป็นผู้นำทางพิธีกรรมก่อนเป็นอันดับแรก จากนั้นก็แวะเวียนไปแจกแตง ให้กับทุกๆ บ้านที่มีห้องผีจนครบหลัง การแจกแตงคือการเอาผลผลิตอีกส่วนหนึ่งที่เก็บมาจากไร่ อย่างต้นข้าว ข้าวตอก ข้าวสาร ข้าวโพด แตง ชา ใบยาสูบ รวมทั้งเทียนมาไหว้ตามห้องผีของแต่ละบ้าน ถือเป็นการแลกบุญกันในหมู่พี่น้องญาติมิตรและเพื่อนบ้าน ได้พูดคุยถามไถ่สารทุกข์สุกดิบกันไปด้วย
หลังจากที่ไหว้ห้องผีแล้ว บางบ้านก็จะเย็บปักเสื้อผ้าหรือทอผ้ากัน เพื่อเตรียมต้อนรับเทศกาลปีใหม่ที่เด็กๆ นับวันรอคอย
กิจกรรมในยามค่ำคืนของวันนี้ เป็นสิ่งที่เด็กๆ ชื่นชอบมากที่สุด นั่นคือ “เต้นจะคึ” การเต้นจะคึจะเต้นเพื่อประกอบพิธีกรรม หรือฉลองในเทศกาลสำคัญต่างๆ เป็นเหมือนการทำบุญ ซึ่งสืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ โดยเชื่อกันว่าจะเป็นการขอพรจากเทพเจ้าสิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้มีความสุข สุขภาพแข็งแรง
คนที่จะเต้นได้ต้องแต่งกายในชุดประจำถิ่น บ่งบอกความเป็นแซแลหรือมูเซอดำอย่างโดดเด่น ผู้หญิงยืนเป็นแถวหน้ากระดานแถวละ 3-4 คนจับมือไข้วกันเต้นอยู่วงใน ส่วนผู้ชายเรียงแถวตอนเต้นอยู่วงนอก และต้องกระทืบเท้าแรงๆ เพราะเชื่อว่ายิ่งกระทืบเท้าแรงก็ยิ่งได้บุญมาก และหากใครเต้นมากก็จะยิ่งได้บุญมากเช่นกัน
คืนนี้ชาวบ้านจะเต้นจะคึกันไปตลอดทั้งคืน จะส่อออกมาเต้นตอนดึก เนื่องจากคนเยอะ สนุกดี
เสียงแคนน้ำเต้าดังแว่วออกมาจากลานจะคึตั้งแต่หัวค่ำ ผู้คนเริ่มทยอยกันไปที่ลาน สลับกันเต้นตามแต่ละทำนอง ยิ่งดึกคนยิ่งเยอะ หมอแคนเป่าแคนทำนองสนุกสนาน ยิ่งถ้าเป็นทำนองง่ายๆ จังหวะรื่นเริง เด็กๆ จะชวนกันออกมาเต้นจนเต็มลาน
เสียงกระทืบเท้าดังเป็นจังหวะอย่างพร้อมเพรียง สะท้อนถึงความสามัคคีในหมู่คณะที่ไม่ได้มีแค่ในลานจะคึเท่านั้น
ลานจะคึครึกครื้นไปจนรุ่งสาง บรรยากาศปีใหม่กินแตงจะเป็นอย่างไร ติดตามในรายการทุ่งแสงตะวัน ตอน ปีใหม่กินแตง เสาร์ที่ 23 ตุลาคมนี้ เวลา 06.25 น. ช่อง 3 www.payai.com
กนกวลี เดือนฉาย .. สดจากเยาวชน
ที่มา: ข่าวสด 22 – 10 – 53
